Onderhoud kapitaalgoederen

In 2021 is de Visie openbare ruimte vastgesteld. Deze visie beschrijft de grootste uitdagingen bij het beheer van de stad. Hierbij wordt aangegeven dat we bij het beheer altijd eerst de risico’s beperken. Het bestaande beheerbudget is hard nodig om de stad schoon, heel en veilig te houden. Waar mogelijk kijken we ook of de openbare ruimte duurzamer, leefbaarder, gezonder, groener, blauwer en verkeersveiliger gemaakt kan worden. Begin 2022 is ook het Strategisch asset managementplan aan de raad voorgelegd, waarin wordt ingegaan op de budgetten die in de toekomst nodig zijn om onze visie op de openbare ruimte te realiseren.

De Visie openbare ruimte vormt de kapstok voor beleidskaders zoals het Speelbeleid, het Waterplan, het Bomenkader en het Beleidskader grootschalig onderhoud woonwijken en bedrijventerreinen. In deze beleidskaders wordt de overkoepelende visie uitgewerkt voor de verschillende onderdelen van onze openbare ruimte. Op dit moment worden beleidskaders opgesteld voor het beheer van groen, civiele infrastructuur en riolering. Daarnaast is het Bomenkader geëvalueerd.

De beleidskaders zijn weer verder uitgewerkt in beheerplannen op meer uitvoerend niveau. Die worden door het college vastgesteld en meegenomen in diverse onderliggende ambtelijke processen en contractvormen. Al deze documenten vormen samen het Beleidshuis beheer openbare ruimte, dat de basis vormt voor al onze beheeractiviteiten.

De gemeenteraad heeft met de rapportage Bestuursopdracht Beheer (2015) vastgesteld op welk beeldkwaliteitsniveau het onderhoud in de stad wordt uitgevoerd. Met het Strategisch asset managementplan van begin 2022 zijn deze beeldkwaliteitsniveaus opnieuw onder de aandacht gebracht. Deze niveaus verschillen per element van de openbare ruimte en per functiegebied. In grote lijnen geldt voor de centrumgebieden het A-niveau (hoge kwaliteit) en voor hoofdinfrastructuur en woongebieden B-niveau (basis). Voor bedrijventerreinen en buitengebieden wordt gemiddeld beeldkwaliteitsniveau C (laag) aangehouden.

Na jaren van diverse bezuinigingen op het beheer van onze openbare ruimte, is in de Programmabegroting 2024 afgesproken om het budget voor groot onderhoud en vervangingen van de openbare ruimte stapsgewijs te laten groeien. Hiermee is opvolging gegeven aan de aanbevelingen uit het Strategisch asset managementplan.

De beoogde groei van het beheerbudget is mogelijk doordat we het geld voor vervangingsinvesteringen voortaan niet in één keer betalen maar gespreid over de hele gebruiksduur. Hoeveel geld de komende 10 jaar nodig is per onderdeel van de openbare ruimte laten we voortaan elke programmabegroting zien in de paragraaf onderhoud kapitaalgoederen. Dit hebben we in de Programmabegroting 2024 voor het eerst gedaan.

Hier staat tegenover dat de komende tijd – vanwege de grote tekorten binnen de gemeentebegroting – opnieuw zal moeten worden gekeken naar het beschikbare beheerbudget. De grote uitdaging hierbij is om tot bezuinigingsmaatregelen te komen die leiden tot versobering, maar niet tot kapitaalvernietiging op langere termijn.

Onderhoudsstaat van het groen en de speelgelegenheden

Voor de bomen en bossen in onze openbare ruimte geldt dat we met een inhaalslag bezig zijn om deze op het afgesproken onderhoudsniveau te krijgen. De basis hiervoor vormen gerichte inspecties die we nu structureel uitvoeren. Voor de jaren 2024 tot en met 2028 is dan ook extra onderhoud nodig om de bomen en bossen op het juiste niveau te krijgen. Hoewel het voor deze levende assets relatief moeilijk is om vooruit te kijken, gaan we er vanuit dat de onderhoudskosten na deze inhaalslag vanaf 2029 weer iets omlaag kunnen. Met dien verstande dat ziektes en plagen altijd op de loer liggen.

Het vervangen van beplanting moet op termijn worden opgevangen binnen het grootschalig onderhoud van woonwijken. De komende jaren is echter nog extra geld nodig om de beplanting in wijken op niveau te krijgen. Tegelijk maken we de beplanting meer (bio)divers, zodat wijken beter toegerust zijn op het veranderende klimaat en minder gevoelig zijn voor ziektes en plagen.

Voor het  beheer van speelgelegenheden is een integrale aanpak met bijbehorende integrale budgetten nodig. Aan dit laatste ontbreekt het nog, waardoor de aanpak op dit moment volledig uit het speelbeheerbudget betaald moet worden. Dit leidt ertoe dat vaak alleen het hoogst noodzakelijke onderhoud wordt gedaan en dus tot achteruitgang in de kwaliteit van speel- en beweegelementen. De komende jaren wordt stapsgewijs toegewerkt naar een integraal budget voor de speel- en beweegplekken in Almere.

Staat van de infrastructuur

Wegen en bruggen zijn relatief dure kapitaalgoederen, waarbij reparaties en vervangingen vaak gepaard gaan met hoge kosten. Tegelijkertijd is achterstallig onderhoud niet altijd direct zichtbaar bij deze assets en vaak pas merkbaar op het moment dat de veiligheid in het geding komt. En dan zijn de herstelkosten meteen fors duurder. Het groot onderhoud kon in de afgelopen jaren van krapte nog wel iets vooruitgeschoven worden. Dit achterstallig onderhoud heeft echter wel degelijk effect. Als niet tijdig wordt ingegrepen, dreigen onveilige situaties te ontstaan. We kennen daarom al gevallen waar noodgedwongen moest worden afgezet, bijvoorbeeld omdat een brug was ingezakt.

De afgelopen jaren lag de focus noodgedwongen teveel op de achterstanden, waardoor onvoldoende in beeld was welk onderhoud nodig was richting toekomst. Met het extra geld dat nu beschikbaar komt, kan de blik eindelijk weer naar voren worden gericht. Voor verharding en bruggen is het noodzakelijk om in de eerste jaren extra planmatig onderhoud te doen om achterstanden weg te werken. Welk geld op de langere termijn nodig is, is op dit moment nog niet goed in te schatten. Voor nu houden we meerjarig vast aan de cijfers die zijn afgegeven bij het Strategisch asset managementplan.

Staat van de openbare verlichting en de verkeersregelinstallaties

Het beheer van de openbare verlichting en verkeersregelinstallaties is behoorlijk goed op orde. De groot onderhouds- en vervangingsopgave is goed in beeld en het budget zat de afgelopen jaren al op het benodigde volume. De voornaamste opgave is het verduurzamen van de verlichting. Stapsgewijs wordt overgegaan op led verlichting. Daarnaast wordt op sommige plaatsen gekozen voor diervriendelijke verlichting.

Staat van het oppervlaktewater in de openbare ruimte

Voor wat betreft het beheer van het oppervlaktewater in Almere zijn er nog veel onzekerheden. Waar we voor andere objectengroepen al behoorlijk tot goed in beeld hebben wat de staat is en welke onderhoudsopgave er ligt, moet voor het oppervlaktewater eerst goed worden geïnspecteerd. Pas dan kunnen we meer zeggen over hoeveel baggerwerkzaamheden nodig zijn. Voor het beheer van water gerelateerde objecten zoals steigers, sluizen en stuwen en voor het maaien van waterplanten, geldt eenzelfde soort opgave.

Staat van de wijken en bedrijventerreinen

Voor wat betreft het grootschalig onderhoud van woonwijken en bedrijventerreinen staan we voor een flinke uitdaging. Enerzijds geldt dat in de oudste delen van Almere voor het eerst grootschalige vervanging van het vuilwaterriool nodig is. Hier moet de rioolvervanging, de ophoging van de buurt en het bovengronds grootschalig onderhoud worden gecombineerd. Iets wat we nog niet eerder hebben gedaan, wat nieuwe expertise en processen vereist en wat uitgebreide voorbereiding noodzakelijk maakt. Hier komt nog een toenemende noodzaak bij om wijken bestand te maken tegen wateroverlast, droogte en hittestress. En dan staan we ook nog voor een energietransitie. Hiermee zijn er steeds meer afhankelijkheden waarmee binnen de beheerprogrammering rekening moet worden gehouden.

Door deze veelheid aan opgaven en de financiële krapte binnen het beheerbudget van de afgelopen jaren zijn we achter op schema geraakt. De komende jaren moet stap voor stap het tempo van het grootschalig onderhoud van woonwijken en bedrijventerreinen worden verhoogd. Volgens de huidige planning gaan we elk jaar 1 of 2 grootschalige onderhoudsprojecten starten om de openbare ruimte in goede staat te houden. Dit kost niet alleen veel geld, maar vereist ook veel personele inzet, zowel binnen de beheerorganisatie als bij onze aannemers. Het is maar de vraag of deze capaciteit altijd te vinden is.

Anderzijds staan we voor een andere insteek van het tussentijds grootschalig onderhoud. Tot dusver werden Almeerse wijken niet alleen gelijktijdig met de rioolvervanging grootschalig onderhouden, maar ook op een moment ongeveer halverwege de levensduur van het vuilwaterriool. Dit doen we nu bijvoorbeeld in De Regenboogbuurt en in Muziekwijk Zuid. Door het ouder worden van de stad en de veelheid aan grootschalig onderhoudsprojecten die de komende jaren op het programma staan, zal dit in de toekomst waarschijnlijk niet meer in die mate mogelijk zijn. Met het vaststellen van het Beleidskader grootschalig onderhoud aan het einde van 2021 is besloten om deze onderhoudsbeurt voortaan gerichter te doen. Dit betekent dat alleen de meest urgente delen van de wijk nog kunnen worden opgehoogd en heringericht.