Fonds Verstedelijking Almere

Dit experiment is een uitwerking van de prijsvraag Who Cares, in 2016 geïnitieerd door de toenmalige Rijksbouwmeester Floris Alkemade, met als doel om bestaande stadswijken een impuls te geven door ontwerpoplossingen op het snijvlak van wonen en zorg.

In 2023 is de evaluatie van het proces tot aan de Projectopdracht afgerond en naar de gemeenteraad gestuurd, conform het verzoek van de raad. De belangrijkste reden voor de lange aanloopperiode was de spanning tussen experimenteren en reguliere processen. De maatschappelijke en politieke wenselijkheid van het initiatief stond niet ter discussie. Maar de grenzen opzoeken van reguliere processen vereiste bestuurlijke besluiten en dat nam veel tijd in beslag. Ook in de huidige fase werkt de afwijkende opzet van het project nog door. In 2023 heeft de vereniging twee keer bij de verantwoordelijk wethouder van Almere aangeklopt vanwege gebrek aan voortgang. Met name capaciteitsproblemen bij de verantwoordelijke afdeling hebben helaas tot veel vertraging geleid in het opstellen van het Ontwikkelplan. Deze hobbels lijken opgelost en de afgelopen maanden zijn belangrijke stappen gezet. De vereniging De BinnenHaven heeft zich het afgelopen jaar opnieuw uitgebreid (51 huishoudens eind 2023) en is actief in de buurt van de beoogde bouwplek, met diverse buurtactiviteiten zoals de Burendag. De organisatie van De BinnenHaven bestaat, naast het bestuur, inmiddels uit vier werkgroepen: Financiën, Duurzaamheid, Communicatie en Vriendenhuis. Eind 2023 vond er een succesvol bezoek van de gemeenteraad plaats in Almere Haven, waarbij de raad een indruk kreeg van de vereniging, de leden en de voortgang.

WikiHouse is een betaalbaar, duurzaam en digitaal geproduceerd houtskelet bouwpakket op basis van een modulair systeem. Omdat het open source en hands-on is, kan iedereen hiermee een eigen huis ontwerpen en bouwen.

Specifieke doelstelling voor 2023 was om stappen te zetten in de opschaling van het WikiHouse concept in de laatste fase van het experiment, deels nog met financiering vanuit het Housing4.0Energy traject. Daarbij was de inzet om een plan op te stellen voor promotie van specifiek het Stripmakerproject en meer in het algemeen het WikiHouse-systeem om zodoende een zo groot mogelijke potentiële projectportefeuille te hebben. Streven was om deze portefeuille via een uitvraag aan de markt over te dragen aan een of meerdere partijen die de projecten kunnen realiseren. De praktijk bleek iets weerbarstiger. Sommige zelfbouwers zijn nog hard aan het werk, dus er is besloten het project later af te ronden, te weten medio 2024. Het Housing4.0Energy project is afgerond en Interreg heeft de laatste uitbetaling geaccordeerd en overgemaakt. Daarbij heeft het WikiHouse-project in de ‘letter of closure’ specifieke erkenning gekregen. In 2023 is ingezet op het promoten van WikiHouse via een webinar en verschillende artikelen, wat tot grotere bekendheid en meer interesse heeft geleid. De projectenportefeuille van ca. 500 woningen staat nog steeds, en is op een aantal plekken concreter geworden. Zo is er grond gereserveerd voor WikiHouseprojecten en worden de eerste initiatieven (ca. 50 WikiHouses) nu opgestart. Tevens is er internationale interesse in het Nederlandse WikiHouse systeem – genaamd Swift – en is de kennis en kunde die hier is opgedaan internationaal gedeeld. Dat heeft o.a. geleid tot het Amerikaanse WikiHouse systeem ‘Lush’ dat begin december gepresenteerd is op het Witte Huis.

Streven van de pilot is ruimte te geven aan kleinschalige, fijnmazige en bottom up-woningbouw. Dit zonder gemeentelijk programma of stedenbouwkundig plan; het is aan bewoners om in hun eigen wijk plekken te vinden waar ze voor zichzelf, hun familie of hun vrienden een huis willen bouwen.

In het begin van 2023 zijn de intentieverklaringen getekend en heeft een geslaagde informatieavond plaatsgevonden. In de zomer heeft de projectleider samen met de initiatiefnemers de Ruimtelijke Onderbouwing Omgevingsvergunning Gemberpad opgestart. Na een ruggespraak met diverse gemeentelijke afdelingen en een gespecialiseerd adviesbureau, kon de aanvraag om af te mogen wijken van het bestemmingsplan in november worden ingediend. Tevens is door zowel de gemeente als de deelnemers een watervergunning bij het waterschap aangevraagd. Ook zijn het inrichtingsplan en verkavelingsplan vastgesteld. De beheertoets en ook de grextoets is akkoord bevonden. Mede naar aanleiding van het verzoek van het college om aandacht aan biodiversiteit te besteden, worden innovatieve keuzes gemaakt bij de inrichting van het openbare gebied en door de bewoners. De ambities staan in de notitie ‘Dier- en plantvriendelijk bouwen en wonen aan het Gemberpad’. Half december is op de site en in de nieuwsbrief van Gebiedsontwikkeling.nu een interview met de projectleider verschenen over de pilot en de resultaten tot nu toe. Initiatiefnemers zijn gefotografeerd in het talud en ook is een aanzicht en massastudie van de acht woningen van de hand van New Urban Networks opgenomen.

Hoe kunnen inwoners met een gecombineerde woon/zorg-vraag zo goed mogelijk wonen in Almere? Kan hier een innovatief concept voor worden bedacht en ontwikkeld? Met deze kernvraag heeft er in 2021 een proces gelopen vanuit Vernieuwend wonen (het Woningbouwatelier) en het Opgaveteam Wonen en Zorg (gemeente Almere).

Omdat door de gemeenteraad al een projectopdracht is vastgesteld voor de Youri Egorovweg, moest de uitwerking van het innovatieve concept gebeuren op een ‘rijdende trein’. Binnen de kaders voor gebiedsontwikkeling was de ruimte daardoor vanaf het begin beperkt. Niettemin stelde de verantwoordelijke afdeling zich bereidwillig op. Het opstellen van een beoogde samenwerkingsovereenkomst en andere nadere afspraken werden daarom ter zijde geschoven om geen tijd te verliezen. Gaandeweg 2023 bleek niettemin dat het commitment van de coalitiepartners toch niet zo sterk was.
Eerst ontstond er verschil van inzicht over kernaspecten zoals community building. Daarnaast hadden de kernspelers binnen hun eigen organisaties nog onvoldoende draagvlak en inzet geregeld. De stap van concept naar uitvoering op locatie was zo snel ingezet dat ze zich daar onvoldoende op hadden ingesteld. Met name de corporaties slaagden er zo niet in om een ruimtelijke vertaling te maken in het ontwikkelplan voor de Youri Egorovweg. Ondanks extra ondersteuning vanuit het Woningbouwatelier om de partijen te bewegen, stagneerde de samenwerking. Eind 2023 concludeerde de corporaties dat ze het concept op de aangewezen locatie niet kunnen realiseren. Alle betrokkenen in de coalition of the willing zijn daarover geïnformeerd. Daarna is met de Stuurgroep Wonen, Zorg en Welzijn gesproken over een mogelijke doorstart elders. Uitkomst is dat, ondanks erkenning van noodzaak voor een dergelijke voorziening, een innovatief concept geen prioriteit heeft.

Centraal in deze verkenning staat de toepassing en doorontwikkeling van circulaire bouwconcepten in de bestaande stad van Almere. De kennis hiervoor is opgedaan in eerdere experimenten en samenwerkingsverbanden, zoals de realisatie van het Natural Pavilion.

Afgelopen jaar zijn er diverse concrete stappen gemaakt op het vlak van circulair en biobased bouwen en het introduceren daarvan in Almeerse projecten. Zo is het Woningbouwatelier aangesloten op de ontwikkeling van Kavel 5 in Almere Buiten. De locatie is in het bezit van de gemeente en er wordt momenteel gewerkt aan de uitvraag voor de ontwikkeling van deze kavel. Het Woningbouwatelier helpt om de uitvraag op een zo hoog mogelijk niveau te krijgen qua circulariteit en het toepassen van biobased materialen. Het Woningbouwatelier zal de te selecteren ontwikkelaar bijstaan in de daadwerkelijke circulaire en biobased uitwerking van het project. Daarnaast wordt met de gemeente en specifiek de afdeling Gebiedsontwikkeling nagedacht over concretisering van de Leidraad duurzame gebiedsontwikkeling. Ook denkt het Woningbouwatelier mee met de ontwikkeling van de Oostkavels.

Opzet van deze verkenning is de wens Almere als living lab te gebruiken om innovaties in de markt te stimuleren en het imago van een als innovatieve stad te versterken. Vernieuwend wonen heeft in 2022 de ideeën en ambities van het Rijk, de provincie en de gemeente bijeengebracht in een eerste voorstel.

In het begin van 2023 is er een eerste visie voor een living lab in Almere opgeleverd. Op bestuurlijk verzoek zijn toen de randvoorwaarden voor een plek in Pampus nader verkend. Daaruit is een voorstel gekomen met twee scenario’s die afhankelijk zijn van de gebiedsontwikkeling. De eerste stap concentreert zich in beide gevallen op teelt van gewassen voor biobased bouwmaterialen. Eind 2022 is dit opgenomen in de aanvraag van de provincie Flevoland voor Nationaal Groeifonds programma ‘Toekomstbestendige leefomgeving’, consortium ‘Gebouwen’. Begin 2023 bleek dat deze aanvraag is gehonoreerd, maar het project moest nog wel verder worden uitgewerkt en uitvoeringsklaar worden gemaakt. Sinds de zomer is daar met inzet vanuit het Woningbouwatelier hard aan gewerkt. Het project zal bijdragen aan de ontwikkeling van de biobased bouwketen met een focus aan het begin van deze bouwketen. Hiertoe concentreert de inzet zich op het inzaaien van 40 hectare experimentele gewassen, die kunnen worden gebruikt in de bouw, op Pampus. Daarnaast moeten er vijf biobased woningen worden gerealiseerd en onderzoek gedaan naar de woonbeleving van mensen die in een biobased woning verblijven. Het programma loopt tot en met Q3 2028 en heeft een totale begroting van € 1,9 miljoen.

Na gebleken succes van de eerste Upcycle City Competitie (UCC) is in 2022 de tweede competitie uitgeschreven. Marktpartijen zijn gevraagd om met innovatieve en schaalbare voorstellen te komen voor het C0 ₂ -neutraal verdichten van de bestaande centrumgebieden van Almere.

In 2023 is de eigenlijke competitie afgerond en zijn de subsidies verstrekt aan de prijswinnaars. Winnaars zijn ondertussen gestart met hun activiteiten. De combinatie KAW architecten – Ecorys heeft op 21 december 2023 de opdracht gekregen om deze verkenning samen met de interne stakeholders (gemeentelijke afdelingen en programma’s) en externe stakeholders (woningcorporaties en private vastgoedpartijen) uit te voeren.